Trol; “teknelerle suyun dibinde sürüklenerek çekilen, huni biçiminde geniş ağızlı balık ağı” olarak tanımlanır. Bu terimsel anlam bir bütünlük arz etse de, trol balıkçılığının bütünselliği açısından eksiklik taşımaktadır.
Trol balıkçılığı, su ürünleri avcılığında kullanılan sürükleme ağı çeşitlerinden biri olup, genellikle açık denizlerde 30-40 metrenin üzerindeki bölgelerde veya sahilin en az 3 mil açığında, bir veya iki tekne ile saatte 5-6 mil hızla, orta suda veya yüzeyde belirli bir alanın ve su kolonunun taranması olayına denir.
Trol avcılığı, memleketimizde çok eskiden beri bilinen ve tatbik olunan bir avlanma usulüdür. Motorlu teknelerin mevcut olmadığı zamanlarda genel olarak çift gemi ile ve rüzgâr kuvvetinden faydalanılarak ağları sürütme şeklinde avlanılırdı. Bugün ise motorlu teknelerle ve tek gemi sistemine göre bu av yapılmaktadır. (Balık ve Balıkçılık dergisi cilt 12, sayı 12, 25)
Trol teknelerinin karakteristik özelliği 12 metre üzerinde olmalarıdır. Samsunda trol balıkçı tekneleri ağırlıklı olarak 1970’li yıllarda, Samsun sularında avcılık yapmaya başlamıştır. Samsun sularında 1970’li yıllarda bu teknelerden 12 metre ve altı küçük tekneler, taşıyıcı tekneler, çektirmeden dönüştürülen tekneler dahi trol teknesi olarak kullanılmaktaydı. Samsun balıkçısı ilk trol teknelerine sahip olduğu yıllarda trol tekneleri için bir boy standardı geliştirilememişti. Bu standart arayışı daha çok Samsun balıkçısının ekonomik yoksunluğu ile alakalı bir durumdu. 1980’li yıllarla birlikte tersanelerde yeni imal olunan trol teknelerine boy standardı getirilmeye başlanılmış, gelişen balıkçılık teknolojisi ile sac tekneleri yapılmaya başlanılmış ve trol tekneleri boy standardına böylece kavuşmuştur.
Trol bir sürütme ağıdır. Kökeni oldukça eskiye dayanır. Eskiden sandallarla çekilerek yapılan trol avcılığı, günümüzde ise gelişmiş motor gücü yüksek balıkçı gemileriyle yapılmaktadır. Trol ağı 25 metre uzunluğunda, kol, ana ağız ve tordan oluşan bir ağ takımıdır. Trolün kollarına yakın mesafede iki adet büyük ve yassı tahta aparat vardır. Buna balıkçılar kapı ya da kapak derler. Bu aparatlar ana ağızı açık tutarlar. Kapaklar çelik halatlarla denizin dibini tararlar. Kanat, gövde ve torba olmak üzere başlıca üç kısımdan ibaret bir av aracı olan trol, zemin üzerinde veya su üzerinde sürüklenmektedir. Gemiye bağlı olarak deniz dibinde veya su içinde sürüklenen bir av takımıdır. Trol çeşitleri ise; dip trolü ki en yaygın olarak kullanılan trol türüdür. Palejik trol (Orta su trolü) ve yüzey trolüdür.
Trol, öylesine teknik bir iş ve avlanma metodur ki, bu metodik sistemde var olan tüm bileşenler “trol”e bütünsellik katmış ve yapılan işin adı, teknesi, tayfası, ekipmanlarının tümünü içine alarak bu iş “Trolcü” olarak tanımlanagelmiştir. Benzer bir örnekte “volici” tabir edilen balıkçılar için de aynıdır. Yani zaman içerisinde kullanılan av aracı, av yapılan tekneye, teknenin tümüne verilen bir isim haline dönüşmüştür.
Samsun’da trol tekneleri yıl içinde 8 ay av yapabilmektedir. Haftada ortalama 5 gün çalışabilen trol tekneleri günde ortalama ise 10 saat çalışmaktadır. Bir trol gemisi yasaklara tam uyarak yıl içinde 160 gün avcılık yapmaktadır; iyi bir av sezonunda ise günde 800 kg. balık avlama gücüne sahiptir. (Doğan, 1992: 40)
Trol balıkçılığında yakalanan balık türleri çeşitlilik göstermektedir. Dip trolünde dipte yaşayan ve yavaş hareket eden yassı balıklar: dil, kalkan, vatoz, barbun, tekir, mezgit, karides, istakoz gibi kabuklular avlanılmaktadır. Orta su trolünde; sürü halinde göç eden palamut, uskumru, lüfer, sardalya, istavrit vb. pelajik ve yarı pelajik balıklar avlanılmakta. Yüzey trolü ile yavaş hareket eden ve yüzeye yakın bulunan hamsi, gümüş, çaça vb. balıklar avlanılmaktadır. Samsunlu balıkçıların başta gelen hedef türler avcılığı arasında kalkan, barbunya ve mezgit ilk sırayı almaktadır.
Trol balıkçılığı zamanla Türkiye’de o kadar yaygınlaşmıştır ki; trol teknesini bu sulara getiren ilk trol teknesine sahip balıkçılar, trol teknelerinin bu denli çoğalabileceğini ve trol tekniğinin bu kadar çok gelişebileceğini tahmin bile etmiyorlardı. Samsun denizinin trol sahası olarak değerlendirilmesi ve trol balıkçılığına uygun bir yapıda olması, Samsun ili balıkçılığında Türkiye’de mevcut trol teknesi nüfusunda ilk sıralarda yer almasına neden oldu. Özellikle 1970’lerden sonra Samsun balıkçılık endüstrisinde trol teknelerinin çoğalmasıyla birlikte Samsun’da avlanan türlerde her yıl gözle görülür bir artış kaydedilmiştir. Trol teknelerinin 1940’lı yıllardaki sayıları hakkında yazılan bir makale oldukça dikkat çekicidir. “1940 senesinde İskenderun’da iki dip trawl gemisi çalışmakta iken 1954 senesinde onbir yükselmiştir. Karadeniz’de ise 1947’de bir trawl gemisi, 1952’de iki adet olmuştur ve 1953’te bu çeşit avlanma tamamen terkedilmiştir. Son iki sene zarfında Samsun soğuk deposu da bu verimli çalışmaya iştirak yolunda ilk adımı atmış durumdadır.”(Öker, 1956: 19)
Kızılırmak ve Yeşilırmak nehirlerinin birlikte oluşturduğu Samsun şelf bölgesi Karadeniz’in en önemli balıkçılık alanlarının başında yer almaktadır. Ünye ile Gerze sınırları arasında kilometrelerce uzayan geniş ve düz bir topoğrafik yapıya sahip Kızılırmak ve Yeşilırmak sahaları; bu akarsuların taşıdığı besleyici elementlerin etkisiyle özellikle demersal (dip) ve pelajik (orta su) balık türleri için son derece uygun yaşam alanı oluşturmaktadır. Bu sebeplerden ötürü ülkemizde trol balıkçılığı bu bölgede başlamış ve özellikle de 1980’li yıllardan sonra büyük bir gelişme göstererek Samsun için çok önemli bir balıkçılık potansiyeli oluşturmuştur. (Gümüş&diğerleri, 2011: 2)
Samsun’da kullanılan trol çeşitleri ekseriyette dip trolü ve orta su trolüdür. Dip trolünde Samsunlu balıkçıların kullandığı dip trolü ağı; 15 m uzunluğunda, 1-1,5 m derinliğinde 5 m genişliğinde, göz aralığı 20 mm olan bir takım kullanılmaktadır. Dip trolünde 50-60 metrede su basıncı hesap edilerek, su dibinde 1,5 metreden fazla yükseklik kaydettiği tespit edilmiştir. Orta su trolü ise 5-6 metre yükseklik kaydedilmekte ve boyu 30 metre civarında bulunmaktadır. Yüz trolü 50 metre uzunluk,15 metre derinlikte bulunmaktadır. Yüz trolü iki tekne tarafından sürütmek suretiyle çekilen bir istihsal aracıdır ve yüz trolünde gırgır teknesiyle avcılığı yapılan bütün balıklar da avlanılmaktadır. Yüz trolü gırgır’a oranla kıyaslanacak olunursa daha da ekonomik bir avcılık türüdür.
Günümüzde bölgedeki trol balıkçılığı gerek dip trolü gerekse pelajik trol av filosu ile Samsun ekonomisi için önemli bir dinamiğe sahiptir. Samsun’da trol balıkçılığı yapılan dört önemli saha bulunmaktadır. Bunlar sırasıyla; Terme, Canik, Dereköy ve Yakakent’tir. Samsun merkez Canik ve Samsun’un en batı ucunda bulunan Yakakent trol balıkçılığında en eski yerleşim yerleridir. Terme bölgesi ve Dereköy bölgesi ise 1980’lerden sonra diğer sayılan bölgelere oranla daha bakir oluşu sebebiyle trol balıkçılığında yeni sahalar olarak değerlendirilmiştir. Sayılan bu yerleşimlerde faaliyet gösteren balıkçı barınaklarının sahip olduğu balıkçı filo kapasitesi; Terme 80, Canik 106, Dereköy 70 ve Yakakent 108’dir. (Gümüş &diğerleri, 2011: 2). Burada Yakakent’in trol teknelerindeki görülen nicelik üstünlüğü, Yakakent’in balıkçılık tarihinde aranmalıdır. Yakakent, balıkçılık bilgisinde, teknik bilgi ve donanımında özellikle de trol balıkçılığı tekniğinin Samsun’da öğrenilmesi ve uygulanmasında Samsun balıkçısına öncülük etmiştir.
